ابن‌حاج ابوالفیض حمدون بن عبدالرحمان سلمی مرداسیاِبْنِ حاج، ابوالفیض حمدون بن عبدالرحمان بن حمدون سُلمی مِرداسی ([[۷ ربیع‌الثانی] ]۱۱۷۴ - ۱۲۳۲ ق/۲۴ فوریه ۱۷۶۱ - ۱۸۱۷ م)، مفسر، ادیب و فقیه مالکی است. که ازهری [۱]
محمد بشیر ازهری، کتاب الیواقیت الثمینة فی اعیان مذهب عالم المدینة، ج۱، ص ۱۴۳، مصر، ۱۳۲۴ق.
کنیه او را ابوالمواهب آورده است.۱ - اساتیدابن حاج در فاس (در مراکش کنونی) متولد شد و پرورش یافت [۲]
عبدالله گنون، النبوغ المغربی فی الادب العربی، ج۱، ص۲۹۶، دارالکتاب اللبنانی، بیروت.
و علوم دینی و ادبی را نزد استادانی چون طیب بن کیران، بنانی، یازغی و عبدالقادر بن شقرون فرا گرفت. [۳]
محمد مخلوف، شجرة النور الزکیة فی طبقات المالکیة، ج۱، ص۳۷۹، بیروت، ۱۳۴۹ق.
در سفر حج با دانشمندان بنام زمان مانند شیخ مرتضی و شیخ کوهن در مکه ملاقات و از آنان کسب فیض کرد. [۴]
محمد مخلوف، شجرة النور الزکیة فی طبقات المالکیة، ج۱، ص۳۷۹، بیروت، ۱۳۴۹ق.
۲ - موقعیت دینی و اجتماعیشهرت و مهارت او در فقه و ادب موجب حرمتش نزد امیران گردید، چنانکه پس از تسلط وهابیان بر سرزمین حجاز، عبدالله بن سعود وهابی، برای دعوت به آیین خود، نامه‌هایی به اطراف و از جمله فاس فرستاد و اصول مذهب وهابی را تشریح کرد. ابن حاج از جانب سلطان مولی سلیمان، امیر فاس مأموریت یافت که جواب نامه را تهیه کند. [۵]
احمد ناصری، الاستقصاء لاخبار دول المغرب الاقصی، ج۸، ص۱۱۹-۱۲۰، به کوشش جعفر و محمد ناصری، بیروت، ۱۹۵۶م.
او مدتی نیز تصدی حسبه فاس و مظالم مغرب را بر عهده داشت و گفته شده که در امر به معروف و نهی از منکر و رفع ستم از مردمان اهتمام خاصی داشت. [۶]
عبدالله گنون، النبوغ المغربی فی الادب العربی، ج۱، ص۲۹۷، دارالکتاب اللبنانی، بیروت.
۳ - آثارابن حاج تألیفاتی در مسائل فقهی، کلامی، تفسیر، منطق و جز آن دارد: ۳.۱ - چاپینفحة المسک الداری لقاری صحیح البخاری که زرکلی [۷]
خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۲، ص۲۷۵، بیروت، ۱۹۸۶م.
از چاپ آن اطلاع داده است. بروکلمان نیز ضمن ضبط نام آن به شکل بهجة المسک الداری لقاری تاریخ البخاری که غیر دقیق به نظر می‌رسد، از چاپ آن در فاس بدون ذکر تاریخ خبر داده است.۳.۲ - خطی۱. تألیف فی قوله تعالی: و آیة لهم اللیل نسلخ منه النهار، در تفسیر [۸]
علوش، ی س و عبدالله رجراجی، فهرس المخطوطات العربیة المحفوظة فی الخزانة العامة برباط الفتح، ج۱، ص۳۸، رباط، ۱۹۵۴م.
۲. تقایید مختلفه، کتابخانه صبیحیه سلا [۹]
محمد حجی، فهرس الخزانة العلمیة الصبیحیة بسلا، ج۱، ص۵۹۰، کویت، ۱۴۰۶ق.
۳. تقیید علی قوله تعالی: تلک حدود الله، در تفسیر [۱۰]
علوش، ی س و عبدالله رجراجی، فهرس المخطوطات العربیة المحفوظة فی الخزانة العامة برباط الفتح، ج۱، ص۴۱، رباط، ۱۹۵۴م.
۴. الثمر (یا التمر) المهتصر من روض المختصر، حواشی بر شرح تفتازانی بر تلخیص المفتاح خطیب قزوینی [۱۱]
محمد حجی، فهرس الخزانة العلمیة الصبیحیة بسلا، ج۱، ص۳۴۶، کویت، ۱۴۰۶ق.
۵ و ۶. دو مجلد دیوان اشعار [۱۲]
خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۲، ص۲۷۵، بیروت، ۱۹۸۶م.
۷. رسالة فی اجتماع النفی و القید [۱۳]
محمد حجی، فهرس الخزانة العلمیة الصبیحیة بسلا، ج۱، ص۳۵۶، کویت، ۱۴۰۶ق.
۸. رسالة فی کلمة «قال» الواقعة بین رجال الحدیث ذکراً او حذفاً [۱۴]
تیموریه، فهرست، ج۲، ص۷۵.
۹. شرح عقود الفاتحة [۱۵]
محمد حجی، فهرس الخزانة العلمیة الصبیحیة بسلا، ج۱، ص۲۷۷، کویت، ۱۴۰۶ق.
۱۰. مقامات حمدونیة، [۱۶]
خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۲، ص۲۷۵، بیروت، ۱۹۸۶م.
که احتمالاً با مقامة حمدون ابن الحاج موجود در کتابخانه جلاوی پاشا در مراکش [۱۷]
جامعه، خطی، ج۵، ص۱۹۰.
یکی است.۱۱. مقصورة فی العروض [۱۸]
محمد حجی، فهرس الخزانة العلمیة الصبیحیة بسلا، ج۱، ص۳۷۸، کویت، ۱۴۰۶ق.
۱۲. نوافح الغالیة فی المدائح السلیمانیة (وایدا، که احتمال دارد با یکی از دو دیوان وی منطبق باشد. [۱۹]
محمد مخلوف، شجرة النور الزکیة فی طبقات المالکیة، ج۱، ص۳۷۹، بیروت، ۱۳۴۹ق.
[۲۰]
عبدالله گنون، النبوغ المغربی فی الادب العربی، ج۱، ص۲۹۷، دارالکتاب اللبنانی، بیروت.
[۲۱]
محمد بشیر ازهری، کتاب الیواقیت الثمینة فی اعیان مذهب عالم المدینة، ج۱، ص۱۴۲-۱۴۳، مصر، ۱۳۲۴ق.
۴ - فهرست منابع(۱) محمد بشیر ازهری، کتاب الیواقیت الثمینة فی اعیان مذهب عالم المدینة، مصر، ۱۳۲۴ق. (۲) تیموریه، فهرست. (۳) جامعه، خطی. (۴) محمد حجی، فهرس الخزانة العلمیة الصبیحیة بسلا، کویت، ۱۴۰۶ق. (۵) خیرالدین زرکلی، الاعلام، بیروت، ۱۹۸۶م. (۶) علوش، ی س و عبدالله رجراجی، فهرس المخطوطات العربیة المحفوظة فی الخزانة العامة برباط الفتح، رباط، ۱۹۵۴م. (۷) عبدالله گنون، النبوغ المغربی فی الادب العربی، دارالکتاب اللبنانی، بیروت. (۸) محمد مخلوف، شجرة النور الزکیة فی طبقات المالکیة، بیروت، ۱۳۴۹ق. (۹) احمد ناصری، الاستقصاء لاخبار دول المغرب الاقصی، به کوشش جعفر و محمد ناصری، بیروت، ۱۹۵۶م. ۵ - پانویس
۶ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابوالفیض ابن‌حاج»، ج۳، ص۱۰۶۸. رده‌های این صفحه : ادیبان | تراجم | علمای اهل سنت | علمای قرن دوازدهم | علمای قرن سیزدهم | فقهای مالکی | مفسرین
|